Yabancı dil olarak Türkçenin öğretiminde dil bilgisi öğretimi nasıl olmalı? Yabancılara Türkçe dilbilgisi konularını nasıl öğretebiliriz? Türkçenin yabancı dil olarak öğretimi alanında çalışan ya da bir yabancıya Türkçe öğretmek isteyenlerin cevap aradığı konulardan biri de nasıl dil bilgisi öğretimi yapılmalı? Yabancı dil öğretimi yapmaya başlamadan önce bu yazıyı okuyan pek çok kişinin de bildiği gibi dil öğretimine başlamadan önce hedef kitlenizi belirlemeli, ardından hedef kitlenizin dört temel beceri de hangi seviyede olduğunu saptamalısınız. Bu ön değerlendirme kısmı önemlidir çünkü biz hem hedef kitleye hem de düzeye uygun girdiler sunarak bir yabancıya Türkçe öğretebiliriz. Bir yetişkine yabancı dil öğretmek ile bir çocuğa yabancı dil öğretmek arasında ciddi farklar bulunur.
Yabancılara Türkçe öğretimi için hazırlanan ders kitaplarını inceleyecek olursanız hem sözcük öğretimi hem de dilbilgisi konularının tematik, sarmal ve seviyelere göre ayrıldığını görürsünüz. CEFR ölçütlerine göre A1,A2,B1,B2,C1 ve C2 seviyeleri bizim için düzey kriterleridir. Hangi seviyede hangi gramer yapısının öğretileceği hazırlanan izlencelere göre ufak değişiklikler gösterse bile genellikle her seviyede öğretilecek dil bilgisi yapıları bellidir diyebiliriz. Peki biz bu gramer yapılarının hangi seviyede hangisinin verileceğini nereden bileceğiz? Bunun için benim önereceğim iki referans var. Birincisi Millî Eğitim Bakanlığı tarafından hazırlanan Türkçenin Yabancı Dil Olarak Öğretimi Programı ikincisi ise değerli tez danışmanım aynı zamanda yabancılara Türkçe öğretiminde dil bilgisi öğretimi konusunda bende farkındalık yaratan Doç. Dr. Funda Uzdu Yıldız’ın da emekleriyle açık erişime sunulan Dokuz Eylül Üniversitesi DEDAM tarafından hazırlanan Yabancı Dil Olarak Türkçe Alanında Öğretmen Eğitimi İçin Temel Bilgiler ve Uygulama Örnekleri isimli kitap. Bu kitapların ikisinin de dijital formatlarına internet üzerinden ulaşmanız mümkün. Mutlaka incelemenizi tavsiye ediyorum. Türkçenin yabancı dil öğretiminde dil bilgisi öğretimi nasıl yapılmalı bundan sonrasını maddeler halinde açıklayarak yazıma devam etmek istiyorum.
-
Hedef kitlenizi ve düzeyini belirleyin
Yukarıda da bahsettiğim gibi hedef kitleniz kim? Bir yetişkin mi? Yoksa bir çocuk mu? Kitlenizi belirledikten sonra ikinci yapmanız gereken de şüphesiz hangi dil düzeyindeki öğrenicilere ders anlatacağınızı belirlemek olmalı. Bir çocuğa dil bilgisi öğretirken ağırlıklı olarak iletişimsel yaklaşımı tercih ederken bir yetişkine dil bilgisi öğretirken farklı yaklaşımları tercih etmeniz gerekecektir.
-
Hedef girdinizi ve dil yapınızı seçin
Öğreniciye aktarmak istediğiniz hedef girdinizin düzeye uygun olması önemlidir. Bunun için yukarıda sözünü ettiğim kitaplara bakabilirsiniz. Her seviyede öğretilecek dil yapıları farklılık gösterebilir. A1 seviyesinde bir dil öğrenicisine dönüşlülük, yeterlilik anlatamazsınız. Aşağıdaki örnekte DEDAM tarafından hazırlanan kitaptan aldığım A1 seviyesinde verilecek dil bilgisi yapılarını göreceksiniz. Siz de buna benzer hedef girdiler belirlemelisiniz.
-
Tematik ve sarmal bir yapı sunun
Öğretmeyi hedeflediğiniz dil yapısını hedef kitlenizi uygun şekilde sunmak önemlidir. Bunun için gramer kurallarını tematik bir yaklaşımla ve önceki öğrenmeler sonrakileri destekleyecek şekilde sarmal bir biçimde öğreniciye sunmanız faydalı olacaktır. Yabancılara Türkçe öğretimi için hazırlanan ders kitaplarını incelediğinizde bu yaklaşımı göreceksiniz. Diyelim ki A1 seviyesinde bulunma hal ekini öğreteceksiniz. Burada temamız “Benim Mahallem” olabilir ve mahallede ne var? sorusu ile hem mekân adlarını öğretir hem de bulunma hal ekini sunabilirsiniz.
-
Bir girdinin birden fazla işlevi olabileceğini unutmayın
Yüksek lisans ders döneminde öğrendiğim önemli bilgilerden biri de bir dil bilgisi yapısının bir yabancıya aktarılırken birden fazla işlevinin olduğunun unutulmaması gerekliliğiydi. Larsen Freeman tarafından hazırlanan üç boyutlu dil bilgisi şeması yöntemi ile açıklanan bu durumu aşağıdaki görselde görebilirsiniz. Özetle öğreteceğiniz dil bilgisi yapılarının biçim, anlam ve kullanım özelliklerine öğreniciye tam aktarmalısınız.
-
Dört temel dil becerisini içeren etkinlikler tasarlayın
Yabancılara Türkçe dil bilgisi öğretimi yaparken tek başına gramer konuları sıkıcıdır ve bu yöntemle kesinlikle tam bir öğrenme gerçekleşmez. Bunun için hedeflediğiniz dil bilgisi yapısını içeren ve dinleme, konuşma, okuma ve yazma becerilerinin tümünü kapsayan etkinlikleri öğrenicilerinize sunmalısınız. Bahsettiğim durum için hazırladığım kısa bir etkinlik planı örneğini ekliyorum.
-
i+1 formülünü deneyin
Yine yüksek lisans derslerimde edindiğim bilgilerden olan Krashen’in information+1 formülünü yabancılara Türkçe öğretirken kullanabilirsiniz. Burada “i” mevcut dil düzeyini, “+1” ise bir sonraki dil düzeyini ifade eder. Yani, öğrencilerin kendileri için biraz zorlu ama yine de anlaşılabilir olan bir materyal seçmeleri gerekmektedir. Bu, öğrencilerin kendilerini zorlamalarına ve yeni dil öğrenme sürecinde doğal bir şekilde ilerlemelerine yardımcı olabilir.
Genel olarak benim Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminde dil bilgisi öğretimi nasıl yapılır sorusuna bir blog yazısında sunabileceğim yanıtlar bunlar. Elbette bunlar sadece başlangıç ve pek çok yöntem ve teknik mevcut. Yabancılara Türkçe öğretimi alanında çalışan ve yeni çalışmaya başlayacak kişiler için rehber olması açısından bu yazıları kendi tecrübelerimden hareketle yayınlıyorum. Umarım birilerine yararı dokunur. Bir sonraki yazıda görüşmek üzere. Meraklısı için yazının sonuna kuramsal kitap önerilerimi de ekledim.
İleri okumalar için kaynakça:
- Kuramdan Uygulamaya Yabancılara Türkçe Dil Bilgisi Öğretimi: Ayşen Cem DEĞER-Betül ÇETİN-Emine OFLAZ KÖLECİ
- Kapsayıcı Eğitim Bağlamında Türkçenin İkinci Dil Olarak Öğretimi Dil Bilgisi Eğitimi-MEB
- Uygulamalı Türkçenin Yabancı Dil Olarak Öğretimi El Kitabı-Kesit Yayınları
2 Yorumlar
Merhaba Turkce seviyesini belirlemek icin sadece A, B, C mi kullaniliyor yoksa A1, A2, B1, B2, C1 ve C2 mi? Hangi sistemi kullaniyorsunuz?
Merhaba,
Cefr ölçütlerine göre A1 seviyesinden C2 seviyesine kadar bir sınıflama mevcut. Genel kabul bu yönde sınıflama yaparken.